کنتاکتور چیست؟ و انواع آن را نام ببرید .
کنتاکتور چیست؟
کنتاکتور، کلید الکترومغناطیسی می باشد که یکی از پرمصرف ترین و پرکاربردتری تجهیزات برق صنعتی و مهمترین جزء مدارهای فرمان الکتریکی را تشکیل میدهد.
کنتاکتور همانند رله یک کلید مغناطیسی است که با اتصال یک جریان کوچک در ورودی، یک جریان بزرگ تر را در خروجی قطع و وصل میکند. به عبارت دیگربجای اینکه ما توسط یک کلید و با دست عمل قطع و وصل را انجام دهیم، یک جریان کوچک را به ورودی کنتاکتور میدهیم و این جریان کوچک باعث تحریک آن شده و کلید داخلی آن در حالت روشن قرار میگیرد و وقتی که جریان ورودی را قطع کنیم، کنتاکتور نیز قطع میگردد.
در واقع کار کنتاکتور قطع و وصل مدار قدرت با دریافت سیگنال از مدار فرمان است.
کنتاکتورها از لحاظ ساختمان فیز یکی و عملکردی کاملا مشابه رله عمل میکنند.
تفاوت عمده در این است که رله در مدار فرمان استفاده میشود و کنتاکتور در مدار قدرت یا به عبارت دیگر رله برای تقویت جریان خروجی تجهیزات کنترلی مانند PLC و … استفاده میشود ولی کنتاکتور برای تقویت سیگنال خروجی رله در کنترل تجهیزات قدرت اعم از الکتروموتورها، بانک های خازنی، مدارات روشنایی، گرمکن های الکتریکی و … استفاده میشود، ازاینرو میتوان رله را یک قطعه واسط نیز نامید.
موارد استفاده کنتاکتورها امروزه در ماشینهای صنعتی بسیار زیاد بوده و برای راه اندازی و کنترل اکثر ماشینها از کنتاکتور استفاده میشود.
در این مقاله مفصل به تعریف کنتاکتور و مزایای آن و همچنین انواع آن میپردازیم.
مزایای کنتاکتور ها:
مزایای استفاده کنتاکتورها در ازای کلیدها را میتوان بشرح زیر بیان نمود:
۱ .کنترل و فرمان از راه دور توسط کنتاکتور اقتصادی تر وایمنی تر است.
۲ .توسط کنتاکتور امکان قطع و وصل مصرف کننده از چندین محل عملی میباشد.
۳ .سرعت قطع و وصل کلید زیاد و استهالک آن کم است.
۴ .عمر مؤثرشان بیش تر است.
۵ .امکان طراحی مدار فرمان اتومات یک برای مراحل مختلف نیاز مصرف کننده وجود دارد.
۶ .سرعت قطع و وصل کلید زیاد و استهالک آن کم است.
۷ .ازنظر حفاظتی مطمئن تر هستند و حفاظت مناسبتر و کاملتری دارند.
۸ .هنگام قطع برق، مدار مصرفکننده نیز قطع م یشود و به استارت مجدد نیاز پیدا میکند درنتیجه از خطرات وصل ناگهانی برق دستگاه جلوگیری میکند.
ساختمان کنتاکتورها:
کنتاکتور تشکیل شده است از یک مغناطیس الکتریکی که یک قسمت آن متحرک بوده و توسط فنری از قسمت ثابت نگه داشته میشود و یک سری کنتاکت عایق شده را از یکدیگر به آن متصل می باشند و با آن حرکت میکنند.
در قسمت ثابت این مغناطیس الکتریکی فیزی ک یک سری کنتاکت دیگر نیز محکم شده است . هنگامی که از سیم پیچ مغناطیسی جریان معینی عبور میکند . کنتاکتهای متحرک توسط نیروی مغناطیسی به کنتاکتهای ثابت فشرده می شوند و در همان حال یک یا چند فنر فشرده شده ویا کشیده می شوند .
اما زمانی که ولتاژ قطع شده و یا از حد معینی کمتر شود . نیروی فنرها باعث میشود که ا ین کنتاکتها بطور اتوماتیک از هم جدا شوند.
کنتاکتورهای استاندارد شده دارای سه کنتاکت اصلی برای مدار تغذیه
مصرف کننده اصلی و چند کنتاکت فرعی برای مدار فرمان است.
قسمت های مختلف کنتاکتور
۱ -حامل کنتاکتهای ثابت باید دارای درجه عایقی مناسبی باشد.
۲ -ترمینال
۳ -صفحه فلزی انتهایی برای نصب قسمتهای ثابت روی آن
۴ -کنتاکتهای ثابت و متحرک این کنتاکتها با ید در یک خط قرار گرفته و از پوشش اکسید نقره بمنظور بالا بردن ضریب اطمینان در مقابل کار زیاد در روی آنها استفاده شود.
۵ -بوبین کنتاکتور در کنتاکتور ا ین بوبین طوری طراحی شده است که در مقابل عوامل جوی و نیروهای مکانیکی مقاوم باشد .
۶ -ترمینالهای ورودی و خروجی
۷ -سیستم هسته آهنی ثابت و متحرک
۸ -قسمت کنترل جرقه
۹ -حامل کنتاکتهای متحرک این قسمت باید دارای درجه عایقی مناسبی باشد.
اجزای کنتاکتور:
برای بررسی دقیقتر الزامیست تا این تجهیز برق صنعتی را در دو بخش اجزای داخلی و اجزای خارجی بررسی کنیم:
ساختمان داخلی:
ساختمان اصلی از سیمپیچ بوبین و هسته مغناطیسی تشکیل شده است.
بوبین کنتاکتور چیست ؟ بوبین از یک سیم پیچ تشکیل شده است، که برقدار شدن کنتاکتور باعث عبور جریان از داخل این سیمپیچ شده و با ایجاد میدان مغناطیسی باعث جذب هسته متحرک و در نتیجه کنتاکتها خواهد شد.
هسته مغناطیسی کنتاکتور چیست ؟ هسته مغناطیسی به صورت دوتکه ساخته میشوند یک هسته ثابت و یک هسته متحرک که بوبین به بخش ثابت هسته متصل شده است. قسمت متحرک هسته به وسیله یک فنر از کنتاکتهای ثابت جدا نگه داشته شده است.
ساختمان بیرونی:
ساختمان بیرونی متشکل از بدنه و تعدادی پیچ است که سیم ها به این پیچ ها متصل میشود. جلوی بدنه معمولا یک بخش پالستی کی وجود دارد که به بوبین متحرک متصل است و رنگش با بدنه متفاوت است. ای ن قسمت مانند یک نشانگر عمل کرده و زمانیکه کنتاکتور وصل است پایین میرود و وقتی قطع است، هم سطح بدنه خواهد بود.
تجهیزات جانبی:
یکی از تجهیزات کاربردی قابل نصب روی کنتاکتورها، کلید یا قفل مکان یکی میباشد:
قفل مکانیکی کنتاکتور یک کلید برگشت پذیر است، به این معنا که اگر تغذیه بوبین قطع شود، کنتاکتها توسط نیروی فنر داخلی به وضعیت اول قطع برمیگردد.
بنابرا ین برای وصل شدن و وصل ماندن همواره باید ولتاژ دو سر بوبین آن باشد.
وصل بودن بوبین در ساعات طولانی باعث مصرف انرژی، ایجاد حرارت، کاهش عمر بوبین، لرزش و استهالک بخشهای مکانیکی، قطع و وصلهای کوتاه در افت ولتاژهای لحظه ای و غیره میشود. برای رفع این مشکل، قطعهای با نام کلید مکانیکی وجود دارد که وظیفه آن، تبدیل کنتاکتور به یک کلید قابل قطع و وصل با پالس می باشد. طبق تصویر زیر این قطعه از جلو به کنتاکتور اضافه شده و دو ترمینال برای تغذیه و یک شستی مکانیکی دارد.
کنترل با پالس به این معناست که میتوان کنتاکتور را با یک فرمان الکتریکی وصل و بافرمانی دیگر قطع کرد. این فرمان الکتریکی به صورت پالس بوده و زمان آن بسیار کوتاه است. با ارسال پالس اول به بوبین، کنتاکت وصل و توسط واحد قفل مکانیکی در همان حالت باقی میماند.
انواع کنتاکتور
کنتاکتورها با توجه به نوع باری که میتوان به کنتاکت های آنها متصل کرد و همچنین نوع ولتاژ بوب ین آن ها به انواع و دسته های گوناگون تقسیم
میشوند.کنتاکتورهای بوبی ن AC با عبارت ” AC ”و مدلهای بوبین DC با عبارت ”DC ”شروع میشوند. در ادامه با انواع کنتاکتور و نحوه تشخیص آن آشنا خواهید شد.
انواع کنتاکتور AC :
ولتاژ تحریک یا ولتآژ بوب ین ای ن کنتاکتورها AC است:
- AC1 : بار اهمی – بار غیر سلفی یا سلفی ضعیف – گرمکن برقی با ضریب توان حدود .۰۹۵
- AC2 : برای راه اندازی موتورهای آسنکرون روتور سیمپیچی شده بدون ترمز جریان مخالف
- ”AC2 : برای راه اندازی موتور آسنکرون با ترمز جریان مخالف
- AC3 :برای راه اندازی موتور آسنکرون روتور قفسهای .هنگام قطع جریان نامی از تیغه ها عبور میکند جریان راه اندازی ۵تا ۷ برابر جریان نامی است
- AC4 : برای راه اندازی موتور آسنکرون روتور قفسهای با ترمز . تعداد دفعات قطع و وصل زیاد در زمانی اندک
- AC5a : سوئیچینگ لامپ تخلیه الکتر یکی
- AC5b : سوئیچینگ امپهای رشتهای
- AC6a : سوئیچینگ ترانسفورماتورها
- AC6b : سوئیچینگ بانک خازنی
- AC7a : بارهای القایی ضعیف در لوازم خانگی یا بارهای مشابه
- AC7b : بارهای موتوری در لوازم خانگی
- AC8a : کنترل کمپرسور سیستمهای برودتی با رله اضافه بار به همراه ریست دستی
- AC8b : کنترل کمپرسور سیستمهای برودتی با رله اضافه بار به همراه ریست خودکار
- AC11 : کنتاکتور کمکی بدون داشتن کنتاکت قدرت کوپل مغناطیسی – استفاده فقط در مدار فرمان
- AC12 : کنترل بارهای مقاومتی و بارها ی حالت جامد )SSR )با ایزوله اتوکوپلری
- AC13 : کنترل بارهای حالت جامد با ایزوله توسط ترانسفورماتور
- AC14 : کنترل بارهای الکترومغناطیسی کوچک
- AC15 : کنترل بارهای الکترومغناطیسی ac
مطابق اطلاعات فوق، اگر بخواهیم یک موتور آسنکرون و بدون ترمز را راه اندازی کنیم و ولتاژ بوبین ما AC باشد باید از کنتاکتور نوع ”AC2 ”استفاده کنیم.
انواع کنتاکتور DC:
- DC1 : بار اهمی – بار غیر سلفی یا سلفی ضعیف – گرمکن
- DC2 : برای راه اندازی موتور شنت – قطع کردن موتور هنگام کار
- DC3 : برای راه اندازی موتور شنت با تعداد دفعات قطع و وصل در فواصل زمانی اندک
- DC4 : راه اندازی موتورهای سری و قطع و وصل هنگام کار
- DC5 : راه اندازی موتور سری با تعداد دفعات قطع و وصل در فواصل زمانی اندک
- DC6 : کنتاکتور کمکی یا فرمان – کوپل مغناطیسی
- DC12 : کنترل بارهای مقاومتی و بارهای حالت جامد با ایزوله اتوکوپلری
- DC13 : کنترل بارهای الکترومغناطیسی
- DC14 : کنترل بارهای الکترومغناطیسی
تشخیص نوع کنتاکتور
حال پس از آشنایی با انواع کنتاکتور، این سوال ممکن است ایجاد شود، که اگر کنتاکتوری داشته باشیم، از کجا نوع آن را متوجه شویم؟
روی همه کنتاکتورها در یکی از اعضای کناری آن یک لی بل یا پالک در چسبانده شده، که مشخصات آن نوشته شده است. با بررسی این برچسب میتوانیم نوع کنتاکتور را تشخیص دهیم.